อยากซื้องานศิลปะร่วมสมัย ซื้ออย่างไรให้มีศิลปะ (The Art of Buying Art)

โลกของการซื้อขายงานศิลปะที่ผ่านมาอาจฟังดู ‘เข้าใจยาก’ และ ‘แพงมาก’ สำหรับหลายๆ คน ซึ่งนั่นเป็นเรื่องน่าเสียดาย เพราะจริงๆ แล้วเราเชื่อว่ามนุษย์ทุกคนล้วนเคยตกหลุมรักงานศิลปะกันมาบ้างไม่มากก็น้อย แต่มายาคติหลายข้อทำให้เราไม่กล้าจะก้าวเข้าสู่แดนสนธยานี้ เพราะคิดว่ามันคงไกลเกินเอื้อม หรือมันคงยังไม่ถึงเวลาของเรา

Kooper คิดกลับกันว่า ชั่วโมงนี้ที่หลายสิ่งหลายอย่างในตลาดงานศิลป์กำลัง shift อย่างรุนแรง ไม่ว่าจะเป็นแพลทฟอร์มการรับชมงาน ช่องทางการซื้อขาย และราคาที่เข้าถึงง่ายขึ้นกว่าในอดีต มันน่าจะเป็นฤกษ์งามยามดีที่สุดที่มือใหม่สักคนจะลองเริ่มความสัมพันธ์กับงานศิลป์ชั้นดี ขอแค่คุณเปิดใจเรียนรู้ และลองศึกษาโลกของมันแบบจริงใจดูสักครั้ง

4 เรื่องควรทำเมื่ออยากสะสมงานศิลปะ

ศึกษาดูใจ
การรับรู้รสนิยมเชิงศิลป์ของตัวเองต้องอาศัยเวลา ไม่ว่าคุณจะถูกใจภาพวาดโมเดิร์นนิสต์ ตราตรึงกับภาพถ่ายฟิล์มขาวดำ หรือเทใจให้กับงานภาพพิมพ์เทคนิกโบราณ ฯลฯ อันดับแรกคือคุณต้องใช้เวลาศึกษาและสัมผัสกับงานศิลปะหลากหลายแนวสักพักก่อน (โดยยังไม่เริ่มซื้อ) จนเมื่อเรียนรู้สไตล์ความชอบที่แท้จริงของตัวเองแล้วค่อยเริ่มควักกระเป๋า (นี่คือวิธีที่ดีที่สุด)  ทุกวันนี้ทั้งหอศิลป์ พิพิธภัณฑ์ และอาร์ตแฟร์ต่างๆ ล้วนขยับมาเปิดแพลทฟอร์มออนไลน์ให้คุณได้เปิดหูเปิดตา ซึ่งเทคนิกการเรียนรู้ที่ดีที่สุดคือ “อย่าอายที่จะถาม” คุณไม่ต้องกลัวว่าใครจะคิดอย่างไรถ้าคุณถามคำถามอ่อนหัด เพราะคนในตลาดงานศิลปะล้วนอยากให้วงการนี้กลับมาเฟื่องฟู ทั้งอาร์ตดีลเลอร์ อาร์ตคอนซัลแทนท์ ภัณฑารักษ์ เจ้าของแกลเลอรี่ เจ้าของอาร์ตสโตร์ ฯลฯ เขาจะยินดีตอบคำถามและให้คำแนะนำกับคุณทั้งสิ้น

ซื้องานที่ชอบจริง
การซื้องานศิลป์ไม่ได้ใช้ตรรกะแบบวิทยาศาสตร์ นักสะสมตัวจริงมักบอกว่างานที่ ‘ใช่’ จะเร่งอะดรีนาลินในร่างกายของคุณออกมา ว่าไปก็คล้ายกับความสัมพันธ์ชู้สาว คือถ้าหัวใจคุณเต้นแรงขึ้น ถี่ขึ้น และคุณเริ่มมองรอบตัวว่ากำลังมีคู่แข่งหรือเปล่า นั่นแปลว่าคุณกำลังตกหลุมรักเข้าแล้ว  แน่นอนว่าการใช้สมองช่วยคิดด้วยก็เป็นเรื่องที่ดี เช่นว่างานนี้เป็นของศิลปินคนใด เขาหรือเธอมีแววรุ่งมั้ย หรือมีใครที่สะสมงานของศิลปินคนนี้บ้าง ฯลฯ แต่เอาเข้าจริงเราไม่มีวันรู้ได้แบบร้อยเปอร์เซ็นต์ว่างานศิลป์ที่เราปลื้มปริ่มในวันนี้มันจะมี ‘มูลค่าเพิ่ม’ ในอนาคตหรือไม่ ดังนั้น ถ้าคุณรู้สึกยินดีที่จะเห็นมันในบ้านของคุณเองไปอีกสิบปี นั่นก็น่าจะเป็นคุณค่าที่เพียงพอแล้ว

ประเมินลิมิตตัวเอง
“ไม่ต้องเป็นเศรษฐีร้อยล้านคุณก็ซื้องานศิลปะได้” คำพูดนี้เป็นเรื่องจริง เพราะตามอาร์ตแฟร์ระดับย่อมหรือบนแพลทฟอร์มการซื้อขายออนไลน์ คุณสามารถจะพบงานศิลป์ดีๆ มากมายในราคาเอื้อมถึง อาจจะเริ่มตั้งแต่หลักพัน หลักหมื่น ไปจนถึงหลักแสน (ถ้าเป็นงานชิ้นใหญ่มาก) สิ่งสำคัญคือคุณต้องรู้กำลังของตัวเอง ต้องวางแผนการซื้อหรือสะสมให้เหมาะกับศักยภาพ เพราะงานศิลปะเป็นสิ่งที่ตีราคายาก (บางทีเราถึงต้องใช้บริการที่ปรึกษา) ยิ่งถ้าเราเป็นมือใหม่หัดซื้อด้วยแล้ว ก็ยิ่งต้องบาลานซ์การตัดสินใจให้ดี คิดมากไปก็อด แต่คิดน้อยไปก็เจ็บใจได้เช่นกัน

มองให้กว้าง คิดให้ไกล
งานศิลปะไม่ได้หมายถึงเฉพาะงานเพนท์ติ้งเท่านั้น! มันยังหมายรวมถึงงานปั้น งานหล่อ งานพิมพ์ งานโฟโต้ งานภาพประกอบ และอีกสารพัดสิ่งที่ศิลปินจะทำออกมาให้คุณสัมผัส ดังนั้นไม่ต้องกังวลถ้ารสนิยมความชอบของคุณจะเดินมาเจอทางแยกในภายหลัง เพราะในโลกของการซื้อขายงาน สไตล์การสะสม และการสร้างคอลเลกชั่น เป็นเรื่องที่ ‘เฉพาะตัว’ มากๆ มันคือสิ่งที่บ่งบอกเอกลักษณ์ของคุณแต่ละคนเลยล่ะ เช่นบางคนอาจจะชอบงานคอนเซ็ปชวลทุกชนิด บางคนอาจจะซื้อเฉพาะเพนท์ติ้งที่อายุไม่เกินตัวเอง บางคนสะสมงานพิมพ์อิดิชั่นเลข 3 อย่างเดียว ฯลฯ อย่างไรก็ดี ถ้าคุณมีใจให้กับงานศิลป์ร่วมสมัยหลายรูปแบบ จงหาทางสนุกกับการจัดวางพวกมันในบ้านของคุณด้วย

ใครเป็นใครในตลาดการค้าศิลปะร่วมสมัย

นอกจากคนสร้างงานกับคนซื้องานแล้ว ผู้ที่มีบทบาทสำคัญในวงการซื้อขายศิลปะ แบ่งออกได้เป็น 3 กลุ่มคือ

อาร์ตดีลเลอร์
อาชีพอิสะที่ ‘เดินงาน’ แบบไม่จำเป็นต้องสังกัดองค์กร มักทำงานใกล้ชิดกับผู้ซื้อ หรือ ‘คอลเลกเตอร์’ มีหน้าที่นำเสนอและตามหางานศิลปะให้กับลูกค้า ใครอยากได้อะไรเขาก็จะหาให้ และหักเปอร์เซ็นต์จากราคาซื้อขายงานนั้นๆ (เฉลี่ยประมาณ 20-30%)

แกลเลอรี่
ทำงานในลักษณะองค์กร ประกอบไปด้วยอาร์ตไดเรกเตอร์และฝ่ายขาย โดยฝ่ายขายของแกลเลอรี่จะต่างจากดีลเลอร์ตรงที่เขาผูกติดอยู่กับองค์กรเดียว (หรือในบางแกลเลอรี่อาร์ตไดเรกเตอร์กับฝ่ายขายก็เป็นคนๆ เดียวกัน) ปัจจุบันถ้าแกลเลอรี่ขายงานของศิลปินในสังกัดได้ ก็มักจะหักค่าคอมมิสชันไว้ราวๆ 35% – 50% ขึ้นอยู่กับข้อตกลงและเนื้องานที่แกลเลอรี่ทำเพื่อช่วยศิลปิน

ที่ปรึกษา
กลุ่มนี้บางคนเรียกว่า “อาร์ตแอดไวเซอร์” หรือ “อาร์ตคอนซัลแทนท์” เป็นอาชีพที่ต่างจากดีลเลอร์ตรงที่ต้องให้คำปรึกษากับลูกค้าด้วย เช่นช่วยลูกค้าดูเรื่องราคาซื้อขายที่เป็นธรรม หรือบางทีก็มีเรื่องอินทีเรียร์ดีไซน์เข้ามาเกี่ยวข้อง เช่นถ้าลูกค้าเป็นธุรกิจโรงแรม อาร์ตคอนซัลแทนท์จะต้องช่วยคัดเลือกงานที่เหมาะสมกับบรรยากาศและพื้นที่ใช้สอยของโรงแรมนั้น และอาจต้องทำงานร่วมกับสถาปนิกหรือมัณฑนากรแบบใกล้ชิด (การจัดหางานศิลปะสำหรับบ้านพักอาศัยก็ทำนองเดียวกัน)

‘ราคา’ ของงานศิลป์

1) ‘คุณค่า’ และ ‘มูลค่า’ ของงานศิลปะแตกต่างจากของลักชัวรี่ประเภทอื่น ผู้ซื้อจะต้องเห็นค่าทั้งในเชิงนามธรรมและรูปธรรมไปพร้อมกัน ในประวัติศาสตร์ที่ผ่านมา การสะสมงานศิลปะคือการลงทุนประเภทหนึ่งอยู่แล้ว แต่เป็นการลงทุนที่ระยะยาวมาก ต้องใช้เงินเย็น และห้ามรีบร้อน ดังนั้นนักสะสมส่วนใหญ่จะไม่ซื้องานด้วยแนวคิดเก็งกำไร เพราะนั่นจะทำให้เขาไม่มีความสุข นอกจากนี้คุณต้องยอมรับว่าการลงทุนทุกชนิดมีความเสี่ยง การซื้องานศิลป์ก็เช่นกัน

2) ถ้าคุณอยากซื้องานมูลค่าสูงๆ แต่ไม่แน่ใจว่าราคานั้นยุติธรรมหรือไม่ ควรติดต่อเช็คข้อมูลผ่านดีลเลอร์หรือคอนซัลแทนท์อย่างน้อย 2-3 เจ้า ปัจจุบันนี้การให้คำแนะนำเรื่องราคาที่เหมาะสมถือเป็นงานหลักอย่างหนึ่งของอาชีพที่ปรึกษา

3) การซื้อขายงานศิลปะเป็นธุรกิจที่ ‘ผ่อนได้’ โดยไม่มีดอกเบี้ย ยิ่งกับงานราคาแพงด้วยแล้วถือเป็นเรื่องธรรมดามาก คนรวย ‘ที่ใช้เงินเป็น’ ย่อมตั้งลิมิตการใช้จ่ายในแต่ละเดือนอย่างดี สิ่งนี้จึงเป็นเรื่องที่วงการศิลปะเข้าใจได้

4) ราชการไทยจัดกลุ่มงานศิลปะเป็น ‘สินค้าฟุ่มเฟือย’ ทำให้การนำเข้างานศิลป์ดีๆ จากต่างประเทศต้องโดนภาษีศุลกากรอย่างน้อย 20% หรือมากกว่า (บวก VAT อีก 7%) ดังนั้นเวลาซื้องานจากต่างประเทศคุณต้องเผื่อใจเรื่องภาษีเอาไว้ด้วย โดยเฉพาะกับงานประติมากรรมที่ต้องถูกพิจารณาเรื่องประเภทวัสดุ

5) คำพูดที่ว่า “ต้องรวยถึงจะเก็บงานศิลปะได้” เป็นสิ่งผิด ในกรณีถ้าคุณมีงบจำกัด หรือมีไม่พอที่จะไปซื้องานจากแกลเลอรี่ คุณก็ยังมีช่องทางอื่นๆ ที่จะแสวงหางานในสไตล์ที่คุณชอบได้ เช่น รอซื้อตามงานการกุศลเล็กๆ หรือเวลาที่ศิลปินเขาบริจาคงานเพื่อช่วยเหลือสังคม หรือในบางกรณีที่ศิลปินบางท่านขายงาน (บางชิ้น) เองบนแพลทฟอร์มส่วนตัว แน่นอนว่าคุณอาจจะไม่ได้งานชิ้นโบว์แดงของศิลปินคนนั้นหรอก แต่อย่างน้อยความพยายามแสวงหาของคุณ ก็จะทำให้คุณได้ซื้องานที่ชอบในราคาเอื้อมถึง

แนะแนวคอลเลกเตอร์รุ่นใหม่

1. ซื้อก่อนได้เปรียบ
ถ้าอยากซื้อของดีในราคาไม่แพงมาก คุณต้องซื้อในจังหวะเวลาที่เร็วกว่าคนอื่น ซึ่งอาร์ตแอดไวเซอร์จะช่วยคุณได้ตรงนี้ ปัจจุบันงานดีๆ บางชิ้นถูกซื้อก่อนวันเปิดนิทรรศการด้วยซ้ำ

2. ใช้ตาดู อย่าใช้หูฟัง
เวลาช้อปงานศิลปะ คุณจะรู้ว่าคุณชอบอะไรจริงๆ ก็ด้วยตาของคุณเท่านั้น การฟังคนอื่นมากไปเผลอๆ จะทำให้คุณได้งานที่ไม่ชอบกลับบ้าน แล้วก็มานั่งเสียใจภายหลัง

3. ศึกษาศิลปิน
ถ้าคุณชอบงานของใคร คุณก็ควรศึกษาถึงประวัติการทำงานของศิลปินคนนั้นเพิ่ม เช่นดูเสียงวิพากษ์วิจารณ์ที่ผ่านมา ดูว่างานเขาสร้างแรงสั่นสะเทือนในระดับไหน เขาทำงานสม่ำเสมอหรือไม่ หรือตัวเขามีอิทธิพลอะไรกับสังคมบ้าง ข้อมูลเหล่านี้จะช่วยคอนเฟิร์มเรื่อง ‘ความน่าเก็บ’ ของงานได้ส่วนหนึ่ง

4. ใช้งบเป็นตัวช่วย
ถ้าคุณพอประมาณการได้ว่าเดือนๆ หนึ่งคุณจะแบ่งเงินมาใช้กับศิลปะได้เท่าไร คุณก็จะเห็นภาพว่าคุณควรจะเก็บงานในช่วงราคาประมาณไหน ถ้าออริจินัลเพนท์ติ้งแพงเกิน คุณอาจจะหันมาสะสมงานพิมพ์อิดิชั่นที่ราคาถูกลงมาก็ได้ ซึ่งนั่นจะทำให้คุณมีโอกาสซื้องานได้บ่อยขึ้น สนุกกับการสร้างคอลเลกชั่นของคุณมากขึ้นนั่นเอง

5. เริ่มจากเล็กไปใหญ่
เริ่มต้นจากการซื้องานชิ้นเล็กๆ ก่อน อย่าเพิ่งซื้องานที่แพงมากตั้งแต่แรก คอลเลกเตอร์ทุกคนต้องใช้เวลาในการพัฒนารสนิยม จนวันหนึ่งคุณจะมั่นใจขึ้นเองว่าสิ่งที่คุณตามหาคืออะไร แล้วค่อยซื้องานที่สเกลใหญ่ขึ้น

6. จัดวางอย่างฉลาด
การจัดวางงานศิลป์ในบ้านก็เป็นศิลปะอย่างหนึ่งเช่นกัน โดยทั่วไปสเปซที่คุณใช้เวลาด้วยเยอะๆ เช่น ห้องนั่งเล่น ห้องทำงาน ห้องอาหาร หรือห้องนอน คุณควรตกแต่งด้วยงานที่ทำให้คุณรู้สึกผ่อนคลาย ส่วนงานที่เนื้อหารุนแรง ควรนำไปไว้ในจุดที่คุณไม่ได้สื่อสารด้วยตลอดเวลา เช่น บริเวณโถงทางเดิน เป็นต้น

7. ปรับโฟกัสได้เสมอ
สุดท้ายให้คุณเข้าใจว่าการสร้างคอลเลกชั่นศิลปะส่วนตัว…ก็เป็นเรื่องส่วนตัวไง โฟกัสของแต่ละคนย่อมไม่เหมือนกัน ดังนั้นถ้าคุณซื้องานที่สะท้อนเรื่องราวชีวิตของคุณเอง งานที่คุณซื้อก็จะหลากหลาย เปลี่ยนไปตามความสนใจในแต่ละช่วงชีวิต ซึ่งนี่คือเสน่ห์ของ ‘ไพรเวทคอลเลกชั่น’ ที่สามารถสะท้อนตัวตนของคนๆ หนึ่งออกมาได้ทั้งหมด

ขอให้คุณสนุกกับการเริ่มต้น…

เครดิตภาพ: JWD Art Space, Jiab Prachakul, วิศรุต อังคทะวานิช, เอกชัย มิลินทะภาส, Tithi Kuchmuch, วิภู ศรีวิลาศ, Likay Bindery, นาวิน ลาวัลย์ชัยกุล, กมลลักษณ์ สุขชัย