ประสบการณ์ที่ได้สัมผัสจากการทำงานออกแบบอาคารเรียนขนาด 5 ห้องที่โรงเรียน ‘บ้านวังรี’ จังหวัดสระแก้ว ทำให้ สองสถาปนิกชาวกรุง บิ๋ม – สาวิตรี ไพศาลวัฒนา และคูบ้า – จาคอบ การ์ดอลินสกี้ (ผู้ก่อตั้งบริษัทออกแบบ PAGA-A) ได้รับบันดาลใจใหญ่หลวงจากความมุ่งมั่นของครูอาจารย์ในโรงเรียน ที่พยายามทำทุกวิถีทางให้นักเรียนของพวกเขาได้รับโอกาสการศึกษาที่ดีที่สุดบนงบประมาณอันแสนน้อยนิด
อย่างไรก็ดี ทั้งคู่พบว่านอกจากอาคารเรียนแล้ว โรงเรียนบ้านวังรียังขาดแคลนสิ่งจำเป็นด้านอื่นอีก อาทิ โรงอาหารและสนามเด็กเล่น ซึ่ง PAGA-A เล็งเห็นว่า ‘สนามเด็กเล่นคุณภาพ’ ไม่จำเป็นต้องอาศัยงบประมาณก่อสร้างสูงเสมอไป จึงเสนอกับทางโรงเรียนว่าอยากช่วยจัดทำสนามเด็กเล่นที่ดีต่อพัฒนาการของเด็กเล็ก (ในชั้นอนุบาลและชั้นประถม) เพื่อเป็นโครงการตอบแทนสังคมผ่านกิจกรรม design-build workshop
พวกเขาตั้งชื่อโครงการเวิร์คช็อปสร้างสนามเด็กเล่นนี้ว่า Magic Circle บนแนวคิดที่ว่าสภาพแวดล้อมใดๆ ก็ตามสามารถถูกจินตนาการเป็น ‘ที่เล่นสนุก’ ได้เสมอในสายตาของเด็ก
“ในสายตาของเด็กๆ แล้ว ไม่ว่าพื้นที่ไหนก็สามารถจะกลายเป็น Magic Circle ได้ เพียงแค่เราออกแบบพื้นที่นั้นให้มีความยืดหยุ่นต่อการทำกิจกรรมที่หลากหลายของพวกเขา”
– จาคอบ การ์ดอลินสกี้ –
ในกระบวนการออกแบบครั้งนี้ ทีมงานได้น้อมนำทฤษฎี Affordances Theory ของ เจมส์ เจ กิ๊บสัน มาเป็นพื้นฐานการสร้างสรรค์ในขั้นตอนเวิร์คช็อป โดยเปิดให้นักเรียนนักศึกษาวิชาออกแบบและสถาปัตยกรรมจากหลายหลายสถาบันสมัครเข้าร่วมโครงการ อาทิ มหาวิทยาลัยศิลปากร จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีพระจอมเกล้าธนบุรี มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ มหาวิทยาลัยพะเยา ฯลฯ พร้อมเชื้อเชิญผู้เชี่ยวชาญด้านวัสดุพื้นถิ่น (สันธาน เวียงสิมา) ผู้เชี่ยวชาญด้านพัฒนาการเด็กเล็ก (นายแพทย์ สมบูรณ์ หทัยอยู่สุข) และผู้เชี่ยวชาญด้านการออกแบบเพื่อความยั่งยืนจาก RISC (สริธร อมรจารุชิต) มาร่วมให้ความรู้ความเข้าใจในขั้นตอนการออกแบบ เพื่อว่าผลงานสนามเด็กเล่นที่เกิดขึ้นจะได้สอดคล้องกับบริบทชีวิตและพัฒนาการของเด็กๆ ในทุกแง่มุม ไม่ว่าจะเป็นพัฒนาการทางร่างกาย ทางอารมณ์ และทางสังคม
นอกจากผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทางแล้ว โครงการ Magic Circle ยังได้รับการสนับสนุนจากสตูดิโอออกแบบชั้นนำอย่าง BTA (วทันยา จันทร์วิทัน และ Takahiro Kume) และ PHTAA (พลวิทย์ รัตนธเนศวิไล และ หฤษฎี ลีลายุวพันธ์) ที่ช่วยทำหน้าที่เป็น mentor หรือที่ปรึกษาให้กับเหล่านักศึกษาในโครงการ ทำให้โครงการนี้ค่อยๆ พัฒนาสู่ผลลัพธ์ที่มีศักยภาพ ทั้งในแง่ของการบริหารต้นทุน ความเป็นมิตรต่อชุมชนและสิ่งแวดล้อม ฯลฯ ยกตัวอย่างเช่นการเลือกใช้วัสดุหลักที่สามารถหาได้ง่ายในท้องถิ่นไทย อันได้แก่ ดิน ไผ่ และเชือกที่ทำจากวัสดุธรรมชาติ นั่นหมายความว่าคอนเส็พท์ Magic Circle นี้ย่อมสามารถนำไปประยุกต์ใช้ได้กับทุกพื้นที่ในประเทศ และไม่ว่าโรงเรียนชนบทห่างไกลของภูมิภาคไหน ก็สามารถจะเข้าถึงวัสดุพื้นถิ่นลักษณะนี้ได้ด้วยงบประมาณที่ต่ำ ที่สำคัญคือในกระบวนการก่อสร้างไม่จำเป็นต้องอาศัยเครื่องไม้เครื่องมือราคาแพง หรือกระทั่งช่างฝีมือที่มีประสบการณ์สูงเลยด้วย
เกี่ยวกับโรงเรียนบ้านวังรี
เป็นโรงเรียนรัฐขนาดเล็กที่ตั้งอยู่ในเขตจังหวัดสระแก้วทางภาคตะวันออกของประเทศไทย (13°52’41.2″N 102°17’16.7″E) ปัจจุบันมีครูประจำ 6 คน ที่ดูแลการเรียนการสอนชั้นอนุบาลจำนวน 2 ห้องเรียน และชั้นประถมจำนวน 6 ห้องเรียน เด็กนักเรียนมีอายุระหว่าง 3 – 12 ปี เนื่องจากเป็นโรงเรียนขนาดเล็กที่ได้รับเงินสนับสนุนจากภาครัฐเพียงน้อยนิด คนในชุมชนจึงต้องช่วยเหลือเกื้อกูลกันเองเพื่อให้โรงเรียนสามารถดำเนินการเรียนการสอนต่อไปได้ ยกตัวอย่างเช่น อาคารห้องสมุดขนาดเล็กที่ก่อสร้างด้วยเงินบริจาคและแรงงานของคนในชุมชน เรื่อยไปจนถึงการทำแปลงผักผลไม้ของครูในโรงเรียน เพื่อนำผลผลิตส่วนหนึ่งไปขายในตลาด (สร้างรายได้เสริมกลับคืนสู่โรงเรียน) และอีกส่วนหนึ่งก็นำมาเป็นอาหารเช้าและอาหารกลางวันของเด็กๆ ได้
เกี่ยวกับ Affordances Thoery
Affordances Thoery คือแนวคิดที่ว่าโลกรอบตัวไม่ได้ถูกตีความด้วยกายภาพของวัตถุหรือความสัมพันธ์ที่เฉพาะเจาะจงเสมอไป อันที่จริงแล้วเราสามารถทำความเข้าใจสิ่งรอบตัวได้จากการ ‘การตีความ’ หรือ ‘จินตนาการ’ ที่จะนำไปสู่ปฏิสัมพันธ์ใหม่กับพื้นที่หรือสิ่งของเหล่านั้น ยกตัวอย่างเช่น การที่เรามองเห็นโต๊ะตัวหนึ่ง เราสามารถจะจินตนาการได้ว่าเราอยากนั่งที่โต๊ะ หรืออยากนั่งบนโต๊ะ หรืออยากนำอาหารไปทานที่โต๊ะ หรือกระทั่งอยากปีนไปยืนบนโต๊ะตัวนั้นก็ได้ ดังนั้นการทำความเข้าใจในวัตถุหรือพื้นที่ใดๆ ของมนุษย์แต่ละคนย่อมแตกต่างกัน ขึ้นอยู่กับเงื่อนไขหรือบริบทชีวิตในหลายๆ ด้าน อาทิ อายุ ความแข็งแรงของร่างกาย ระดับการศึกษา ความรู้ วัฒนธรรมประเพณี ฯลฯ อย่างไรก็ดี เป็นที่เชื่อกันอย่างแพร่หลายว่าทฤษฎี Affordances นี้มีนัยสำคัญต่อการเติบโตของเด็กเล็กโดยตรง นั่นหมายความว่าสภาพแวดล้อมที่เหมาะสมต่อพัฒนาการของเด็กๆ จึงควรมีลักษณะที่เปิดกว้างต่อจินตนาการ ส่งเสริมให้พวกเขาได้ฝึกคิด สำรวจความเป็นไปได้ และเรียนรู้ถึงความเป็นไปได้ใหม่ๆ ในโลกรอบตัวด้วยตัวพวกเขาเอง
ข้อมูลและเอกสารเพิ่มเติมเกี่ยวกับโครงการ Magic Circle สามารถติดตามและสอบถามได้ทางเฟสบุ๊ค magiccircle2020
เครดิตภาพ: พลากร รัชนิพนธ์, อวิกา บัววัฒนา
